System Wyborczy w wyborach do Sejmu RP 1991
Wybory do Sejmu RP w roku 1991 były pierwszymi wolnymi i demokratycznymi wyborami do Sejmu po drugiej wojnie światowej.
Wybory w roku 1991 zostały przeprowadzone z wykorzystaniem systemu wyborczego określonego w przepisach konstytucyjnych oraz w ustawie Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. System wyborczy do Sejmu uległ radykalnym zmianom w porównaniu do zastosowanego w roku 1989, co było niezbędna aby wybory miały charakter demokratyczny. Całkowicie zmieniono strukturę okręgów wyborczych, zmieniono również formułę wyborczą. Zmiany dotyczyły również listy krajowej.
System wyborczy (w węższym jego rozumieniu) składa się z następujących elementów:
- Struktury okręgów wyborczych (ich liczby, granic oraz liczby mandatów przeznaczonych do podziału w każdym z okręgów),
- Sposobu ustalania wyników wyborów (określają go formuła wyborcza i zawarte w niej elementy jak metoda wyborcza czy ustawowe progi wyborcze),
- Sposobu głosowania (inaczej uprawnień wyborcy podczas głosowania – ile posiada głosów, czy może je kumulować itp.).
Struktura okręgów wyborczych
W wyborach do Sejmu RP w roku 1991, obszar kraju został podzielony na 37 wielomandatowych okręgów wyborczych w których rozdzielano (łącznie) 391 mandatów. Pozostałe 69 mandatów było rozdzielane na poziomie całego kraju (jeden okręg ogólnopolski) na podstawie liczby głosów uzyskanych przez wszystkie listy okręgowe danych ugrupowań (nie głosowano oddzielnie na listy krajowe).
Podział na okręgi bazował na podziale kraju na województwa (których wtedy było 49). Okręg mógł odpowiadać województwu, kilku województwom lub części województwa.
Najmniejszym okręgiem były Okręg nr 5 (Województwo piotrkowskie), Okręg nr 15 (Województwo kaliskie), Okręg nr 27 (Województwo zamojskie i chełmskie), Okręg nr 31 (Województwo tarnowskie), Okręg nr 32 (Województwo nowosądeckie), w których wybierano po 7 posłów, największym zaś Okręg nr. 1 (Miasto Stołeczne Warszawa), w którym wybierano 17 posłów. Średnia liczba mandatów w okręgach wyniosła 10,57 mandatu. 391 Mandaty były dzielone w poszczególnych okręgach wyborczych na podstawie liczb głosów uzyskanych przez listy poszczególnych komitetów w danym okręgu. Pozostałe 69 mandatów było rozdzielane na poziomie całego kraju (okręg ogólnokrajowy) między zgłoszone listy krajowe.
Głosy obywateli polskich glosujących poza granicami Polski były wliczane do okręgu 1 (Miasto Stołeczne Warszawa).
Szczegółowa lista okręgów wraz z liczbą mandatów została przestawiona w tabeli.
Formuła wyborcza
Wybory do Sejmu RP w roku 1991 były przeprowadzane z wykorzystaniem formuły reprezentacji proporcjonalnej wykorzystującej metody Hare’a-Niemeyera oraz zmodyfikowanej metody wyborczej Sainte-Laguë z pierwszym dzielnikiem 1,4. Podział mandatów następował oddzielnie w każdym z 37 okręgów wyborczych i oddzielnie na poziomie ogólnokrajowym.
Na poziomie okręgów wyborczych zastosowanie miała metoda Hare’a-Niemeyera, powodująca nadreprezentację ugrupowań o względnie niskim poparciu. Co więcej, ugrupowania polityczne w każdym okręgu (oddzielnie) mogły zdecydować o utworzeniu bloku list. Zblokowane listy – na potrzeby podziału mandatów – były traktowane jak jedna lista. Podział mandatów wewnątrz bloku również dokonywany był z wykorzystaniem metody Hare’a-Niemeyera. Co istotne, listy mogły być blokowane w każdym okręgu niezależnie. Powodowało to, że listy tego samego ugrupowania mogły należeć w różnych okręgach do różnych (a nawet przeciwstawnych sobie) bloków.
Na poziomie ogólnokrajowym zastosowanie miała metoda zmodyfikowana metoda Sainte-Laguë z pierwszym dzielnikiem 1,4.
W wyborach tych zastosowano próg ustawowy odnoszący się do ważnie oddanych głosów w skali całego kraju, jednak miał on zastosowanie wyłącznie do podziału mandatów między listy krajowe. Aby wziąć udział w podziale mandatów na poziomie ogólnokrajowym, listy wyborcze danego komitetu (łącznie) musiały przekroczyć próg 5% lub uzyskać mandaty przynajmniej w 5 okręgach. Co istotne, udział w podziale mandatów na poziomie 37 okręgów nie był obwarowany wymogiem przekroczenia progu.
Sposób głosowania
Każdy z wyborców dysponował jednym głosem, który oddawał na wybraną listę wyborczą zgłoszoną przez komitet wyborczy w okręgu wraz ze wskazaniem konkretnego kandydata z tej listy, któremu udzielał poparcia. Na poziomie okręgów zastosowano zatem listy otwarte. Kandydaci z danej listy okręgowej komitetu obejmowali mandaty w kolejności liczby uzyskanych głosów. W przypadku zwolnienia mandatu, pierwszeństwo w jego objęciu przysługiwało kolejnemu kandydatowi z tej samej listy wedle liczby uzyskanych głosów. Inaczej wyglądała sytuacja w odniesieniu do list krajowych. Wyborca nie oddawał na nie oddzielnego głosu a głos na listę okręgową automatycznie oznaczał również poparcie listy krajowej. Mandaty przyznane poszczególnym listom krajowym były przyznawane kandydatom w kolejności umieszczenia na liście (z wykluczeniem tych kandydatów, którzy uzyskali mandaty w okręgach wyborczych). Zastosowano zatem listy zamknięte.
Opracowanie: Maciej Onasz, na podstawie: Onasz Maciej, Inżynieria wyborcza w Polsce od roku 1989, Łódź 2017.
Udostępnij
