Wybory do Parlamentu Europejskiego są przeprowadzone w Polsce od roku 2004, w konsekwencji wejścia Polski do Unii Europejskiej. Wybory te były przeprowadzane z wykorzystaniem systemu wyborczego bazującego na normach konstytucyjnych (choć tylko ogólnych), ustawie Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego a następnie ustawie Kodeks wyborczy.

System wyborczy (w węższym jego rozumieniu) składa się z następujących elementów:

• Struktury okręgów wyborczych (ich liczby, granic oraz liczby mandatów przeznaczonych do podziału w każdym z okręgów),
• Sposobu ustalania wyników wyborów (określają go formuła wyborcza i zawarte w niej elementy jak metoda wyborcza czy ustawowe progi wyborcze),
• Sposobu głosowania (inaczej uprawnień wyborcy podczas głosowania – ile posiada głosów, czy może je kumulować itp.).

Struktura okręgów wyborczych

Formuła wyborcza

Wybory do Parlamentu Europejskiego są przeprowadzane z wykorzystaniem formuły reprezentacji proporcjonalnej wykorzystującej metodę wyborczą d’Hondta oraz Hare’a-Niemeyera.

Podział mandatów między komitety wyborcze jest dokonywany na poziomie całego kraju (w praktyce cały kraj jest jednym okręgiem wyborczym). Podziału tego dokonuje się z wykorzystaniem metody d’Hondta na podstawie liczby głosów uzyskanych przez wszystkie listy okręgowe poszczególnych komitetów. Następie – w obrębie każdego komitetu oddzielnie – mandaty uzyskane przez komitet rozdziela się między jego listy okręgowe z wykorzystaniem metody Hare’a-Niemeyera. Mandaty w obrębie poszczególnych list okręgowych są przydzielane w kolejności liczby uzyskanych głosów.

W wyborach tych zastosowano próg ustawowy odnoszący się do ważnie oddanych głosów w skali całego kraju. Aby wziąć udział w podziale mandatów, listy wyborcze danego komitetu (łącznie) musiały przekroczyć próg 5% ważnie oddanych głosów. Nie wprowadzono natomiast wyższego progu dla koalicji ani możliwości zwolnienia z obowiązku przekroczenia progu przez komitety wyborców zrzeszonych w organizacjach mniejszości narodowych.

Biorąc pod uwagę, że mandaty są rozdzielane między komitety wyborcze na poziomie okręgu wyborczego obejmującego cały kraj, nie na poziomie 13 okręgów wyborczych, wysokość progów naturalnych w tych wyborach jest relatywnie niska. Dzięki temu, wybory do parlamentu Europejskiego to jedyne wybory władz w Polsce, w których przekroczenie progu ustawowego gwarantuje w każdej sytuacji uzyskanie mandatów (a nie tylko udział w podziale mandatów).

Wyjątkowa sytuacja miała miejsce w roku 2019, gdy wybierano 52 posłów do Parlamentu Europejskiego, jednak z początkiem kadencji swoje mandaty mogło objąć jedynie 51 z nich (52-i mandat mógł zostać objęty dopiero po opuszczeniu Unii Europejskiej przez Wielką Brytanię). Powstał problem, w jaki sposób wskazać kto spośród wybranych obejmie swój mandat w późniejszym terminie. W tym celu wprowadzono nowe przepisy, zgodnie z którymi czekać na objęcie mandatu musiała osoba wybrana z najmniejszą liczbą głosów z list tego ugrupowania, które uzyskało 52-i mandat na etapie podziału metodą d’Hondta.

Sposób głosowania

Każdy z wyborców dysponuje jednym głosem, który oddawał na wybraną listę wyborczą zgłoszoną przez komitet wyborczy w okręgu wraz ze wskazaniem konkretnego kandydata z tej listy, któremu udzielał poparcia. Zastosowano zatem listy otwarte. Kandydaci z danej listy okręgowej komitetu obejmowali mandaty w kolejności liczby uzyskanych głosów. W przypadku zwolnienia mandatu, pierwszeństwo w jego objęciu przysługiwało kolejnemu kandydatowi z tej samej listy wedle liczby uzyskanych głosów.

Opracowanie: Maciej Onasz, na podstawie: Onasz Maciej, Inżynieria wyborcza w Polsce od roku 1989, Łódź 2017; Ustawa z dnia 23 stycznia 2004 r. Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego, Dz.U. 2004 nr 25 poz. 219 (z późn. zm.); Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy, Dz.U. 2011 nr 21 poz. 112 (z późn. zm.).