Naturalne progi wyborcze
Czym są naturalne progi wyborcze?
Naturalne progi wyborcze, w przeciwieństwie do progów ustawowych, nie wynikają wprost z zapisu prawnego. Przez próg naturalny rozumie się takie poparcie ugrupowania politycznego (listy wyborczej lub kandydata) w okręgu, którego przekroczenie zapewnia określone prawdopodobieństwo uzyskania mandatu lub wskazanej liczby mandatów. Najczęściej odnosi się je do uzyskania przynajmniej jednego mandatu w okręgu. Wyróżniamy 3 podstawowe rodzaje progów naturalnych:
- Próg włączenia: informujący o tym, jakie poparcie musi przekroczyć lista (kandydat) w okręgu aby szansa na mandat była wyższa niż 0%.
- Próg wyłączenia: informujący o tym, jakie poparcie musi przekroczyć lista (kandydat) w okręgu aby mieć pewność uzyskania mandatu (prawdopodobieństwo 100%).
- Próg rzeczywisty: informujący o tym, jakie poparcie musi przekroczyć lista (kandydat) w okręgu aby szansa uzyskania mandatu była wyższa niż prawdopodobieństwo jego nie uzyskania (czyli szansa na mandat wyższa niż 50%).
Wysokość progu naturalnego jest zależna od kilku elementów:
- Liczby mandatów, dla uzyskania których poszukiwany jest dany próg (najczęściej 1).
- Stosowanej metody wyborczej.
- Liczby zgłoszonych list (kandydatów) w okręgu.
- Liczby głosów, którymi dysponuje wyborca (i ewentualnej możliwości ich kumulowania).
Próg włączenia
Wartość progu włączenia informuje, jaki odsetek głosów musi przekroczyć lista wyborcza (lub kandydat) w okręgu aby mieć przynajmniej minimalną szansę na uzyskanie mandatu. Zgodnie z tym rozumowaniem, uzyskanie przez listę (kandydata) choćby jednego głosu mniej uniemożliwia uzyskanie mandatu nawet przy najlepszym możliwym rozkładzie pozostałych głosów.
Najczęściej jest obliczany dla uzyskania pierwszego mandatu w okręgu. Wartości progu włączenia dla różnych metod wyborczych zostały przedstawione w tabeli. Jako S oznaczono liczbę mandatów w okręgu, natomiast jako L liczbę zgłoszonych list (a w przypadku formuł większościowych – kandydatów). Co istotne, w przypadku większości wskazanych metod (poza glosowaniem blokowym i systemem limited vote) wyborca posiada jeden głos. W przypadku głosowania blokowego – tyle głosów ile mandatów zostało przeznaczonych do podziału w okręgu, a w przypadku systemu limited vote – liczba głosów jest większa niż 1 ale mniejsza od liczby mandatów w okręgu. W żadnym z tych systemów wyborca nie może kumulować swoich głosów (np., posiadając 3 głosy oddać je wszystkie na tego samego kandydata).
Próg wyłączenia
Wartość progu wyłączenia informuje, jaki odsetek głosów musi przekroczyć lista wyborcza (lub kandydat) w okręgu aby mieć pewność uzyskania mandatu. Zgodnie z tym rozumowaniem, uzyskanie przez listę (kandydata) choćby jednego głosu mniej powoduje, że mandat nie jest w 100% pewny.
Najczęściej jest obliczany dla uzyskania pierwszego mandatu w okręgu. Wartości progu włączenia dla różnych metod wyborczych zostały przedstawione w tabeli. Jako S oznaczono liczbę mandatów w okręgu, jako L liczbę zgłoszonych list (a w przypadku formuł większościowych – kandydatów), natomiast jako G – liczbę głosów, którymi dysponuje wyborca. Co istotne, w przypadku większości wskazanych metod (poza glosowaniem blokowym i systemem limited vote) wyborca posiada jeden głos. W przypadku głosowania blokowego – tyle głosów ile mandatów zostało przeznaczonych do podziału w okręgu, a w przypadku systemu limited vote – liczba głosów jest większa niż 1 ale mniejsza od liczby mandatów w okręgu. W żadnym z tych systemów wyborca nie może kumulować swoich głosów (np., posiadając 3 głosy oddać je wszystkie na tego samego kandydata).
Próg rzeczywisty
Wartość progu wyłączenia informuje, jaki odsetek głosów musi przekroczyć lista wyborcza (lub kandydat) w okręgu aby mieć wyższą niż 50% szanse na uzyskanie mandatu.
Najczęściej, szczególnie dla pierwszego mandatu, jako wartość progu rzeczywistego podaje się 75% wartości progu wyłączenia. Do tej wartości należy jednak podchodzić z ostrożnością – w przeciwieństwie do progów włączenia i wyłączenia, nie daje ona jednoznacznej informacji.
Opracowanie: Maciej Onasz, na podstawie: Onasz Maciej, Inżynieria wyborcza w Polsce od roku 1989, Łódź 2017.